Vlier
Plant van de maand mei 2024
Gewone Vlier (Sambucus nigra)
De vlierstruiken hangen in mei vol met mooie geelwitte trossen vlierbloesem. De Gewone vlier is vrijwel overal te vinden, ook in de stad. Als je de plant nog niet kent, is het nu een goede maand om ‘m te leren kennen. De bloemschermen zijn ongeveer zo groot als je hand en mooi plat aan de bovenkant. Er zijn ook andere struiken/bomen die ongeveer tegelijkertijd bloeien met witte bloemschermen (namelijk Lijsterbes: kleine meer bolle schermen, die eerder beginnen te bloeien en waarvan de boompjes veel smaller blad hebben en Rode kornoelje: kleine schermen die juist iets later beginnen te bloeien, ander blad met evenwijdige nerven, vaak roodachtige takken) dus kijk goed. Zonder bloemen of bessen is de vlierstruik ook te herkennen aan de recht omhoog groeiende takken (waar je goed fluitjes of blaaspijpjes om het vuur aan te blazen van kan maken, je kan de zachte kern namelijk makkelijk uit het hout duwen) en aan de regelmatige bladeren (met steeds 2 deelblaadjes tegenover elkaar en 1 aan het eind). De geur van de vlier is zoetig en bijna bedwelmend aromatisch.
Pak even een veldgids omdat er verschillende vliersoorten zijn. De Gewone vlier is de meest voorkomende en de best eetbare. Het is een struik. Andere vlierstruiken zijn Amerikaanse vlier (S. canadensis, op dezelfde manier te gebruiken als de gewone), Peterselievlier (een gekweekte variant van de gewone vlier, op dezelfde manier te gebruiken) en Bergvlier oftewel Trosvlier (S. racemosa, deze is twijfelachtig qua eetbaarheid, niet zomaar plukken dus. Ziet er behoorlijk anders uit dan gewone vlier, de struik bloeit al in april, waarbij de bloesem bloeit als eivormige pluimen in plaats van platte schermen. Daarna krijgt die roodoranje bessen in juli, in tegenstelling tot de donkerpaarse bessen van de gewone vlier). Er is ook nog Kruidvlier (S. ebulus), geen struik maar een plant (maximaal 1.50m hoog, geen houtige stengel maar een groene), deze is giftig.
Als de vlier in bloei staat, kan je de bloesem oogsten en verwerken tot lekkere en geneeskrachtige producten. Kies een zonnige dag en ga dan halverwege de ochtend op pad, als de bloemen goed open zijn gegaan en je het gele stuifmeel kan zien zitten. Je kan de hele schermen plukken. Het is handig om elk schermpje even uit te schudden voor je het in je mand doet, kevertjes en vliegjes zijn dol op deze bloesem. Natuurlijk pluk je niet een struik helemaal kaal, er moet genoeg overblijven voor de insecten en vogels of voor jezelf als de bessen rijp zijn. Dus loop of fiets een rondje en oogst voorzichtig wat van verschillende struiken.
De groene delen van de vlier, dus de bladeren en takken, bevatten blauwzuur. Dat is giftig, niet eten dus. Bij het verwerken van de plant probeer je dus zo min mogelijk takjes over te houden (een beetje is niet erg). Ik doe het meestal met een vork: eenmaal thuis gekomen rits ik de bloempjes met een vork van de steel, trosje voor trosje. Er zijn zoveel lekkere dingen van te maken! Hierbij een hele rij recepten:
Vlierbloesemsiroop
Doe zo veel mogelijk schermen zonder stelen in een grote pan of emmer met deksel, giet er water overheen tot het net onderstaat. Je kan er ook wat schijfjes citroen bijdoen, dan is de siroop langer houdbaar en krijgt een intensere smaak. Laat het 1 dag afgedekt staan op een koele plek. Giet daarna alles door een groot vergiet (en eventueel door een doek) zodat je alleen het vocht overhoudt. Meet de hoeveelheid vocht af en doe het in een grote pan. Voeg nu per liter 1250 gram suiker toe en verhit het tot het net niet kookt. Roer tot de suiker is opgelost, ongeveer 10 minuten. De siroop is klaar! Giet in goed schoongemaakte flessen en deel uit aan al je vrienden. Tip: een scheutje vlierbloesemsiroop in witte wijn/prosecco is ook heerlijk! Zie de laatste foto.
Vlierbloesempannenkoeken
Maak (zoetig) pannenkoekenbeslag, haal de hele bloemschermen van de vlierbloesem er doorheen en bak ze met de steeltjes naar boven: pannenkoekjes met een handvat! Steeltjes niet opeten.
Vlierbloesemthee voor het hele jaar
Pluk de schermen met steel tijdens een zonnig dag als ze volop in bloei staan. Span thuis een lijn of gebruik je wasrek en hang ze te drogen. Het is handig om er een theedoek of oude doek onder te leggen ivm het vele stuifmeel dat er uit kan vallen. Zet het wasrek op een geventileerde plek en laat de schermen hangen tot ze helemaal gedroogd zijn. Dit kan afhankelijk van de temperatuur en het weer maximaal een week duren. Let op: gedurende het drogen zijn er een paar dagen waarop het intens, maar helemaal niet lekker ruikt, beetje naar kattenpis. Dat hoort zo en verdwijnt ook weer. Pak vervolgens een grote pot en knip de gedroogde bloemen van de schermen af en verzamel ze in de pot. De takjes kan je weggooien. Als je de pot luchtdicht en vochtvrij wegzet op een koele plek dan blijft deze vlierbloesemthee meer dan een jaar goed en kun je op een koude winterse dag jezelf een boost geven met een heerlijke vlierbloesem thee, het werkt medicinaal, tegen griep of verkoudheid.
Vlierbloesemtaart
We bakten deze week een taart met gedroogde vlierbloesem (de laatste van het vorige jaar!) naar een recept van Marion de Kort, zie de eerste foto. Ingrediënten: 25g gedroogde vlierbloesem zonder steeltjes, 100 ml slagroom (wij gebruikten sojacuisine), 25g honing, 25g amandelmeel, 25 g geschaafde amandelen, bladerdeeg. Week de bloesem 15 minuten in de room. Voeg daarna de andere ingrediënten toe en roer goed. Bekleed een ovenschaal met bladerdeeg, giet het bloesembeslag erin en bak 20 minuten of 200 graden onderin de oven.
Vlierbloesemchampagne
Vlierbloesem leent zich er ook fantastisch voor om champagne mee te maken! Voor 10 liter heb je het volgende nodig: 10 liter water, 40 verse schermen vlierbloesem (liefst met zoveel mogelijk stuifmeel), 10 biologische citroenen en 1,5 kg suiker. Warm het water op zodat je de suiker erin op kunt lossen. Als het suikerwater wat is afgekoeld, voeg je er de citroenen aan toe. Je snijdt de citroenen doormidden, knijpt ze uit en je voegt het sap én de citroenhelften aan het mengsel toe. Daarna roer je de 40 bloemschermen erdoorheen. Gist toevoegen is niet nodig, omdat de bloemen rijk zijn aan natuurlijke gisten! Dek het geheel af met een theedoek en -naar onze ervaring- laat het een dag of 10 staan en roer het elke dag een keer door. Dit voorkomt schimmelvorming. Als het goed is bruist het na een paar dagen heerlijk bij het doorroeren, gaandeweg wordt de vloeistof wat slijmerig. Maak je geen zorgen, dit is heel normaal en verdwijnt weer na een paar dagen. Als het na 10 dagen nog steeds hard bruist bij doorroeren, zouden we het nog een paar dagen langer laten staan voordat je het gaat bottelen. Het grootste risico is dat de druk in de flessen te hoog wordt, met zelfs kans op ontploffingen! Wacht daarom liever wat langer met het bottelen. Voor het bottelen zeef je de vloeistof door een kaasdoek of theedoek en daarna giet je het in flessen. Wij gebruiken vaak beugelflessen, die hebben het voordeel dat je om de paar dagen voorzichtig de druk kunt laten ontsnappen, want het gistingsproces gaat ook in de fles nog een tijdje door. Proost, op je gezondheid!
De bessen die in het najaar verschijnen, zijn gekookt eetbaar en hebben ook een medicinale werking als ondersteuning van je immuunsysteem. Er zijn veel recepten te vinden op internet, of misschien schrijven wij er nog wel eens een stukje over :-)
Veel oogstplezier en eet/drink smakelijk!
Aukje en Koert
Bron: Wildplukcompendium - Marion de Kort